NGUY CƠ THIẾU ĐIỆN VÀ CÁC RÀO CẢN CẦN THÁO GỠ

Quy hoạch Điện 8 (QH8) đã được phê duyệt tháng 5/2023 và điều chỉnh tháng 4/2025. Trong bối cảnh cả nước đang hừng hực khí thế trong kỷ nguyên vươn mình, điện luôn phải đi trước 1 bước với những con số đầy thách thức, theo đó trong 5 năm tới phải tăng công suất lắp đặt lên 2-3 lần công suất hiện hữu mà ngành điện đã miệt mài gây dựng suốt 70 năm qua. Cụ thể mỗi năm phải bổ sung vào hệ thống từ 20-30 ngàn MW;

Nhưng thực tế thì thật nghiệt ngã: ngay sau ngày phê duyệt QH8, tháng 5/2023 miền Bắc thiếu khoảng 5.000MW, phải cắt điện kéo dài 20 ngày gây thiệt hại lớn về sản xuất, đời sống và ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường đầu tư. Trong khi đó năm 2024 cả hệ thống chỉ bổ sung thêm vẻn vẹn 1.500MW và ước tính 2025 này cũng chỉ thêm được khoảng 5.000MW. Với tốc độ này thì khả năng đạt được mục tiêu trong QH8 sẽ khó hiện thực và nguy cơ thiếu điện đang ngày càng cao hơn.

Thử tìm hiểu nguyên nhân, chúng ta thấy có khá nhiều rào cản cho đầu tư phát triển ngành điện, cả nguồn và lưới, trong đó 3 rào cản chính hiện nay là:

Một là chồng chéo giữa các quy định của pháp luật, ranh giới giữa đúng và sai rất mong manh làm các nhà đầu tư rất lo ngại, nhất là các NĐT nước ngoài;

Hai là các chính sách chưa đủ độ dài để hấp dẫn đầu tư, điển hình nhất là cho phát triển điện gió và ĐMT vừa qua. Khi cơ chế FIT đã hết nhưng cơ chế mới chưa kịp ban hành, hoặc đã được ban hành nhưng còn chưa hoàn thiện. Những khoảng trống chính sách này đã và đang làm nản lòng các Nhà đầu tư.

Đặc biệt việc đề xuất hồi tố giá FIT của 173 dự án (trong tổng số 226 dự án, chiếm hơn ¾) là giọt nước tràn ly khiến hàng chục NĐT phải cầu cứu lên cấp lãnh đạo cao nhất và đang chuẩn bị cho việc khởi kiện. Nếu việc này xả ra thì môi trường đầu tư vào ngành điện Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng trầm trọng;

Ba là giá điện chưa hợp lý dẫn đến việc hài hòa lợi ích (win-win) không tồn tại; Trong điều kiện EVN vẫn còn lỗ lũy kế đã lên đến hàng chục ngàn tỷ đồng; giá trần khung giá điện mặt trời, điện gió còn chưa hấp dẫn, việc đàm phán giá điện giữa các Nhà đầu tư với EVN gặp nhiều khó khăn, cũng như các dự án gặp khó khăn trong việc giải tỏa công suất khi phần đường dây thuộc trách nhiệm của EVN bị chậm tiến độ;

Trong giai đoạn chuyển mình đầy mạnh mẽ và mang tính lịch sử hiện nay, việc “không để thiếu điện” đã được cả Tổng Bí thư và Thủ tướng nhấn mạnh nhiều lần. Với 3 rào cản chính nêu trên, theo tôi chúng ta cần mạnh dạn đột phá, trong đó:

• Với các quy định pháp luật chồng chéo, cho phép doanh nghiệp được quyền lựa chọn áp dụng quy định nào phù hợp nhất tại thời điểm thực hiện đầu tư;
• Với cơ chế chính sách: khi cơ chế đấu thầu còn chưa rõ ràng và nhất quán khi áp dụng tại các địa phương, cần thiết có thể kéo dài cơ chế giá FIT thêm 3-5 năm để khuyến khích đầu tư vào NLTT đảm bảo đạt mục tiêu vô cùng thách thức của QH8;
• Về giá điện cần mạnh dạn áp dụng cơ chế điều chỉnh thường xuyên hơn, có lên có xuống. Việc lỗ lũy kế của EVN (nếu thực sự do giá đầu vào và tỷ giá) có thể phân bổ dần vào giá điện trong nhiều năm để tránh gây sốc cho nền kinh tế và đời sống nhân dân. Đồng thời cũng cần đưa ra dự báo thị trường và lộ trình điều chỉnh giá điện để định hướng đầu tư;

Việt Nam đã và đang đi đầu trong khu vực về phát triển điện, trong đó có cả NLTT và điện khí hóa nông thôn. Việc kéo điện về thôn bản và hải đảo xa xôi thể hiện bản chất XHCN của chúng ta dù EVN phải chịu bù lỗ;

Trong kỷ nguyên lịch sử này, ngành điện vẫn cần phải đi trước một bước với mục tiêu vừa đảm bảo cung cấp đầy đủ điện với chất lượng cao cho phát triển kinh tế, vừa chuyển đổi sang điện sạch cho mục tiêu Net Zero vào năm 2050;

Các Nhà đầu tư trong và ngoài nước luôn sẵn sàng, kính mong có những quyết sách phù hợp và kịp thời của Chính phủ./.